"Kordian"

Część pierwsza trylogii "Kordian" Słowackiego nosi podtytuł "Spisek koronacyjny". Powstała w Szwajcarii w 1833 roku. Autor był świeżo po lekturze III części "Dziadów" Mickiewicza, który przedstawił tam w złym świetle jego ojczyma, prof. Augusta Bécu, gorliwego poplecznika Nowosilcowa. "Kordian" stał się zadośćuczynieniem dla Salomei Słowackiej-Bécu, matki poety, jak też wyciszeniem jego własnych wyrzutów sumienia, gnębiących go po opuszczeniu ojczyzny ogarniętej wirem powstania listopadowego.

Przeznaczony dla całej trylogii tytuł "Kordian" przyjęło się używać dla pierwszej części dramatu Juliusza Słowackiego. Utwór był wyzwaniem rzuconym Adamowi Mickiewiczowi, a zarazem osobnym głosem w dyskusji o najżywotniejszych sprawach narodu. Okazał się radykalną polemiką z mesjanistyczną wizją dziejów naszego narodu zawartą w dziele starszego kolegi po piórze.

Zgodnie z kanonami epoki Słowacki ukazuje bohatera zbuntowanego przeciw wcielonemu złu i gotującego się do czynu. W decydującej chwili dopada go jednak obezwładniające zwątpienie co do słuszności obranej drogi, prowadzącej do celu przez skrytobójstwo.

Dramat otwiera "Przygotowanie". W nocy 31 grudnia 1799 roku w Górach Karpackich gromadzą się nieczyste moce: Szatan, Mefistofeles, Astarot i czarownice. Szatan zapowiada nadejście wielkiej chwili dla pewnego narodu [Polaków]. Mefistofeles proponuje, żeby wysmażyć im "ludzi do rządu". Z obrzydliwych ingrediencji w kotle wyłaniają się kolejno przywódcy powstania listopadowego [ukryci pod kryptonimami: Józef Chłopicki, Adam Jerzy Czartoryski, Jan Zygmunt Skrzynecki, Julian Ursyn Niemcewicz, Joachim Lelewel, Jan Stefan Krukowiecki], korpus oficerski oraz posłowie na sejm. Znienacka przybywają aniołowie, aby tę czarcią sesję rozpędzić.

Nieporozumienia w odbiorze dzieła wynikały także z racji jego niepełności. W końcu "Kordian" zamierzony został przez autora jako trylogia. Tymczasem zarówno w "Przygotowaniu", jak i w "Prologu" zawarte są aluzje dotyczące wszystkich trzech części dramatu, słabo tłumaczące się w dostępnej czytelnikowi części pierwszej.

Dramat Słowackiego "reprezentuje ulubioną przez romantyków – bo pozwalającą przekazać tak przez nich cenione doświadczenie młodzieńczych buntów, wzlotów i rozczarowań – formę biografii młodzieńca, spowiedzi romantycznej »dziecięcia wieku«; zawiera wszystkie wahania moralne i polityczne pokolenia, którego dziełem było powstanie 1830–1831, jak również wszystkie antynomie czynu romantycznego" [Maria Janion,"Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny. Tom II", Warszawa 1984, (hasło "Romantyzm")].

W tchnącym polityczną aktualnością "Kordianie" przedstawił Słowacki pokolenie, które przygotowywało powstanie listopadowe, pragnąc zarazem wyciągnąć wnioski z jego klęski. Główny bohater wyposażony został w cechy rewolucjonisty szlacheckiego, podobnie jak Konrad Wallenrod tragicznie uwikłanego patrioty, który jednak cofa się przed dokonaniem czynu. Jako osoby dramatu – obok spiskowców, ludu, wielkiego księcia Konstantego – wystąpiły również Strach i Imaginacja, zapowiadając technikę dramatu symbolistycznego.

Imię Kordian oznacza człowieka serca.